MALİYET

    Günümüz piyasa koşullarında yatırım ve üretim yapmak çok riskli hale gelmiştir. Pazarda bir çok rakibin bulunması, ekonomik koşullar, ülkenin ekonomik yapısı gibi sebepler işletmelerin üretimini ve satışını önemli ölçüde etkilemektedir.
    Bu nedenle işletmeler mümkün olduğunca düşük maliyetle üretim yapmak ve mamulünü iyi bir pazarlama stratejisiyle satmak zorundadır. İşte bu noktada maliyetlerin ve fiyatlandırmanın önemi ortaya çıkmaktadır.
    İşletmelerin mamullerinin maliyetini en doğru biçimde hesaplamaları aşamasında devreye maliyet sistemleri girmektedir. Maliyetleme ve fiyatlama birbiriyle yakından ilişkili kavramlardır. Şöyle ki; her işletme kendi bünyesine ve üretim koluna en uygun maliyet sistemini uyguladığı takdirde piyasa koşullarına uygun bir fiyatlandırma yapabilecektir. Ya da piyasada mevcut fiyata göre maliyetlerini düzenleyecektir.
    Özetle işletmelerde fiyatlandırma ve buna bağlı olarak maliyetleme çalışmaları oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu konuda yapılan başarılı çalışmalar işletmelerin piyasadaki yerini sağlamlaştırabileceği gibi yapılan fiyatlama hataları işletmeleri piyasadan silinmeye kadar gidebilecek durumlarla karşı karşıya bırakabilir.

MALİYET TANIMI

    Maliyet kavramını tüm sanayi ve ticari işletmelerde geniş anlamıyla tanımlarsak; maliyet bir malın, bir hizmetin kullanıldığı ya da dolaysız olarak yapılan harcamaların toplamıdır diyebiliriz. Bu tanımlama dışında maliyet sanayide yani üretim işletmelerinde harcamalar, tüketimler gibi sözcükler kullanılarak açıklanmaktadır.
    Örneğin: işletmelerin kendi çalışma konusuna giren mal ve hizmetlerin elde edilmesi için harcanan çeşitli giderlerin, toplam para değeridir. Bu tanımlamada mal ve hizmetlerin harcamasına ve para ile değer toplamına maliyet denilmektedir. Bir diğer yazar maliyeti üretim için yapılan mal ve hizmet tüketiminin para ile anlatımıdır  biçiminde tanımlamaktadır.

MALİYETLERİN OLUŞUM NOKTALARI

     Yukarıda yapılan genel tanımlar maliyet kavramını soyut bir deyim olmaktan kurtaramamaktadır. Muhasebe tekniği yönünden maliyet kavramı giderlerin nihai dönüşümünden başka bir anlam taşımadığına göremaliyet kavramını işletmelerin uğraş konularına uygun alarak yapılan gider akımlarının mamule ya da maliyeti aranan birime göre düzenlemek ve böylece:
Yarı ve ara mamul maliyeti
Satınalma maliyeti
Maliye yönünden üretim maliyeti
Üretim maliyeti (stok maliyeti)
Satışların maliyeti
Gibi çeşitli maliyet ve bunları oluşturan giderleri öğrenmek ihtiyacındadır.

ÜRETİM MALİYETİ

    Bilindiği gibi ister fiili maliyet sisteminde olsun, ister standart ya da bütçe maliyet sitemiuygulansın üretim maliyetini oluşturan giderler;

Direkt ilk madde ve malzeme + Direkt işçilik + Genel imal giderleri = ÜRETİM MALİYETİ

DİREKT İLK MADDE VE MALZEME MALİYETİ

    Bir mamul, bir işlem veya bir işlemin bir parçası, bir maliyet merkezi, bir fonksiyon veya satış alanı ile bağlantısı direkt olarak kurulabilecek ilk madde ve malzemeler  şeklinde tanımlanan ilk madde ve malzeme giderlerine ilişkin bu açıklamadan çıkarılan anlam; üretimde mamulün bünyesine onu oluşturmak için doğrudan doğruya verilen ya da endirekt olarak katılan, harcanan ilk madde ve malzemenin evre (safha) ve sipariş maliyet sistemlerinde ayrı ayrı düşünüldüğünde konu daha çok açıklığa kavuşabilir.

İlk madde ve malzeme maliyeti:
Maliyetleri doğrudan doğruya etkisi altında tutan bu maliyet öğesinin satın alınmasından mamul maddelerin içine aktarılıncaya kadar geçireceği evrelerin belirli sistem ve yöntemlerle kaydedilmesi, izlenmesi ve hesap edilmesiyle gerçek sonuçlara ulaşılabilir. Bu konu iki ayrı evrede ele alınır:
(1) İlk madde ve malzemenin satınalma maliyeti
(2) İlk madde ve malzemenin üretime yükleme maliyeti

Üretimde kullanılacak ilk madde ve malzeme maliyet yöntemleri:
İlk madde ve malzeme maliyetleri stoklarla yakından ilişkilidir. Buna bağlı olarak geliştirilmiş olan stok değerleme yöntemleri şunlardır:
Ortalama maliyet yöntemi
İlk giren ilk çıkar (fifo) yöntemi
Son giren ilk çıkar (lifo) yöntemi
Diğer ilk madde ve malzeme maliyet yöntemleri
Standart maliyet yöntemi
Stok çıkışlarının piyasa fiyatıyla değerleme yöntemi

DİREKT İŞÇİLİK MALİYETİ

    Tek düzen muhasebe sisteminde direkt işçilik tanımı şöyle yapılmaktadır:
 Bir mamul, bir işlem, veya bir işlemin bir parçası, bir maliyet merkezi, bir fonksiyon veya satış alanı ile bağlantısı direkt olarak kurulabilen işçiliklerdir.
Bu tanımlama ile direkt işçiliğin geçerli olduğu alan ve üniteler çok geniş bir kapsam içinde düşünülmüştür.

    Direkt işçilik, öncelikle bir mamul maliyetinde değerlendirilirken bir hizmetin görülmesinde ya da bir ticari faaliyetin yerine getirilmesinde de aynı derecede önemli olduğu anlaşılmaktadır. Hizmet üretiminde ortaya çıkarılan değerin para ile ifadesinde, direkt işçiliğin oranı yüksek bir düzeyde görülürken, sanayi işletmelerinde bu oran diğer maliyet öğelerinin çok altında uygulanmaktadır.

Bilindiği gibi işçilik giderleri sadece saptanan zaman ölçülerine göre işçiye ödenen esas ücret, pirim ve fazla çalışma zammı gibi ücretlerden ibaret değildir. Çeşitli özel ve resmi girişimlerde çalışan işçilere, gerek yasaların ve gerekse toplu sözleşmelerin emredici hükümleriyle çok çeşitli ödemeler de yapılmaktadır. İşçilik giderleri arasında bulunan bu giderler de maliyetlerle ilgili giderler kategorisi içinde yer almaktadır.
Genel ve hafta tatil ücretleri
İzin ücretleri
Çocuk zamları
Yedirme giderleri
Kıdem ikramiyeleri
İşten çıkarma ihbar ve tazminatı
Öğrenci yardımları
Doğum ve ölüm yardımları
SSK primleri
gibi giderler günümüzde en fazla uygulama gören giderlerdir.

GENEL İMAL GİDERLERİ MALİYETİ

    İşletmenin faaliyet konusu mal ve hizmetin üretimi için yapılan fakat direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik dışında kalan giderler şeklinde tanımlanır.
    Aynı açıklığı kapsayan bir başka tanım da genel imal giderleri üretim birimiyle sipariş ve mamullere doğrudan doğruya aktarılmayan endirekt işçilik ve sair işletme giderlerini kapsayan giderler biçimindedir.

   Bu tanımlardan ve açıklamalardan anlaşılacağı gibi direkt olarak üretim konusu mal ve hizmetlerin maliyetlerine giren ilk madde ve malzeme işçilik giderleri dışında anılan, mal ve hizmetin üretimi için yapılan ve ancak dağıtım yoluyla maliyetlere yansıtılabilinen gider ve harcamaların tümüne genel imal giderleri denilmektedir.

Bir giderin genel imal gideri olabilmesi için ;
Üretim maliyetiyle ilgili bir gider karakterini taşıması
Çeşit ve değer yönüyle doğrudan doğruya değil ancak dağıtım yoluyla maliyetlere yansıtılabilmesi
gibi iki özelliğe sahip olması gereklidir.

    Ancak burada hemen eklenmesi gerekli olan bir diğer önemli özellik de, anılan giderlerin mali mevzuat yönünden, maliyet gideri olarak maliyetlere yüklenmesinde herhangi bir sakınca bulunmamasıdır. Genel imal giderleri adı altında toplanacak giderlerin her işletme faaliyet dalında aynı özelliklere sahip olmaları gereği de unutulmamalıdır.